وزوز که معادل انگلیسی آن تینیتوس (Tinnitus) است به صدایی گفته میشود که درون سر، در یک یا هر دو گوش شنیده میشود ولی هیچ مصداق و منبع خارجی در فضای فیزیکی و بیرونی اطراف فرد وجود ندارد که او آن صدا را به آن منبع ربط و نسبت دهد. وزوز به نوعی توهم صوتی است و اغلب در کسانی دیده شده است که درجاتی از کم شنوایی را دارند. البته در افرادی نیز مشاهده شده است که هیچ کم شنوایی ندارند و ممکن است به مرور زمان دچار کم شنوایی شوند. در حقیقت، وزوز یک بیماری نیست، بلکه نشآنهای از بیماری یا عارضه است. همچون درد که نشآنهای از وجود بیماری یا عارضهای است، وزوز نیز نشآنهای از بیماری یا عارضهای در دستگاه شنوایی و یا اندامهای مرتبط با دستگاه شنوایی است. جنس صدای وزوز (فرکانس یا زیروبمی وزوز) اغلب با فرکانسی مرتبط است که بیشترین کم شنوایی در آن فرکانس است. در افرادی که کم شنوایی فرکانس بالا دارند، اغلب زیروبمی وزوز آنان از نوع زیر (فرکانس بالا) است و وزوز بم (فرکانس پایین) معمولا در افرادی دیده میشود که کم شنوایی در نواحی فرکانس پایین دارند.
تاثیر وزوز بر زندگی فرد
میلیونها از مردم درجات گوناگونی از وزوز را تجربه میکنند. در اکثر افراد، شدت و دورهی زمانی رخداد وزوز کم و اندک است و به همین دلیل، از وزوز آزرده نمیشوند، اما وقتی وزوز پایدار و طولانی باشد، آنها ممکن است ناراحت شوند. تقریباً همهی افراد دچار وزوز بیان میدارند که وزوز در محیطهای آرام و شرایط استرسزا بدتر میشود، در حالی که ممکن است وزوز در بعضی از بیماران صرفاً فقط جنبهی آزار دهندگی داشته باشد، در بعضی از بیماران ممکن است موجب بیدار شدن آنها در شب و عدم تمرکز گردد. وزوز در افراد اندکی نیز میتواند موجب قطع فعالیتهای معمول روزانهی آنها شود. همچنین وزوز باعث افزایش اضطراب، کاهش سطح عملکرد اجتماعی فرد، گوشهگیری، انزوا، حساسیت به برخی صداها و یا حساسیت به صداهای بلند، کاهش سطح توجه فرد، کاهش عملکرد حافظهی فرد، اختلالات خواب، افسردگی و … شود.
ویژگی وزوز
معمولا در هنگام معاینه و ارزیابی گوش، وزوز از سه لحاظ و ویژگی زیر بررسی میشود:
- دوطرفه یا یک طرفه بودن آن
- ضربانی یا غیر ضربانی بودن آن
- ثابت یا منقطع بودن آن
در مواردی که وزوز به صورت ضربانی است، معمولا با اختلالات و ناهنجاریهای عروقی همچون تومورهای عروقی گوش میانی مثل تومور گلوموس یا با بیماری شریان گیجگاهی یا کاروتیدی Carotid or temporal artery disease مرتبط است.
وزوز در کودکان
همان مواردی که در خصوص وزوز بزرگسالان در نظر گرفته میشود، برای کودکان نیز به کار در نظر گرفته میشود. ممکن است کودکان مشکلات بیشتری را در بیان و توصیف احساسات درونی و ذهنیشان داشته باشند. به طور کلی، به نظر میرسد وزوز برای کودکان کم آزارتر از بزرگسالان باشد. اما ممکن است در هنگام بررسی وزوز کودکان، کم شنوایی همچنان اولین علامتی باشد که شناخته و پیدا میشود.
خاستگاه وزوز
شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه وزوز ممکن است از سیستم شنیداری یا عصبی مرکزی (CNS) او نشات بگیرد. در حقیقت، وقتی فردی کم شنوایی دارد، صداها از سمت دستگاه محیطی شنوایی (حلزون) به نحو مناسبی به سمت مرکز (عصب شنوایی و مغز) ارسال نمیشوند و به همین دلیل، مغز از برخی صداها محروم میماند و در مغز برخی مهارهای عصبی برادشته میشود و سلولهای مغزی (نورونهای مغز) شروع به فعالیتهای خودبخودی افسار گسیختهای میشوند و بدین وسیله، فعالیت این نورونها باعث درک صدا در مغز میشوند.
همچنین به نظر میرسد وزوز به خاطر آسیب حلزون در اثر استفاده از داروی آسپیرین باشد. این دارو برای گوش سمیتزا بوده و باعث آسیب به آن و ایجاد کم شنوایی میشود. از سویی دیگر، قطع عصب شنوایی با هدف قطع کامل وزوز نیز موثر و نتیجه بخش نبوده است و حتی مواردی بوده است که وزوز بدتر شده است و این امر حاکی از آن است که وزوز از مراکز بالاتر مغز نشات میگیرد. شواهد حاصل از مطالعات و بررسیهای تصویربرداری و نوروفیزیولوژیک اخیر نشان میدهد که تغییراتی در سیستم مرکزی شنوایی و مغز افراد رخ میدهد که این تغییرات باعث ایجاد وزوز در مغز آنان میشوند. همچنین بخشهایی از سیستم لیمبیک مغز آنان درگیر میشود که این امر منجر به اختلالات روانشناختی همچون اختلالات توجه، اختلالات خواب، عدم تمرکز، حواس پرتی، اختلالات حافظه و … میشود.
در دههی 1990 میلادی با استفاده از تصویربرداری مغز ثابت شد که فعالیت خودبخودی در مغز کسانی که وزوز دارند، وجود دارد. در این تصویر مناطق رنگی و خاکستری جاهایی از مغز هستند که فعالیت ناشی از وزوز را نشان میدهند.
درمان وزوز
در حال حاضر هیچ درمان دارویی تصویب شده از سوی اداره دارو و مواد غذایی آمریکا برای درمان وزوز وجود ندارد. چندین درمان وجود دارد مثل:
- استفاده از داروهای بنزودیازپاینها
- استفاده از داروهای ضد افسردگی ها
- استفاده از سمعک جهت تقویت صداها
- استفاده از نویز ماسکرها (پوشانندههای نویزی) یا تولید کنندههای نویز
- بیوفیدبک
از داروهای ضد افسردگی برای تثبیت قوای ذهنی فرد و اثرات ضد افسردگی آنها استفاده شود. دارو درمانی همچون استفاده از آمی تریپتیلین برای تسکین وزوز و دردهای مزمن است. بنزو دیازپینها، که معمولاً برای کنترل اضطراب استفاده میشوند، تاثیر متوسطی در مهار وزوز دارند، ولی ممکن است فرد به مصرف مداوم آنها معتاد شود. در افرادی همراه با وزوز دچار کم شنوایی هستند، سمعک بسیار کمک کننده میباشد چون علاوه بر تقویت صداها و جبران کم شنوایی فرد، وزوز او را نیز به نحو خوبی مهار میکند و از بدتر شدن وزوز او جلوگیری میکند. سمعک به کمک تقویت صداها و ارسال صداهای تقویت شده از سوی دستگاه شنوایی محیطی به سمت مغز موجب تحریک نورونهای مغزی و درنتیجه، موجب برقراری مهارهای مغزی و کاهش یا حذف کامل وزوز میشود. آرامش فرد و خلاصی او از وزوز در اثر استفاده از سمعک ممکن است ساعتها پس از برداشتن سمعک از روی گوش باقی بماند. همچنین برای پوشش وزوز از دستگاههای تولیدکنندهی نویز استفاده میشود. در این دستگاهها، صدایی شبیه به باد برای فرد پخش و به گوش او ارایه میشود که فرکانس این صدای باد مشابه با فرکانس وزوز بیمار است. نویز در شدت کافی به گوش بیمار ارایه میشود تا نویز تولید شدهی داخلی (یا همان وزوز) “پوشش” یابد و صدای این دستگاه باعث میشود تا وزوز فرد قابل شنیدن نباشد، ولی صدای این دستگاه همیشه برای فرد قابل شنیدن است و ممکن است فرد از شنیدن صدای این دستگاه معذب باشد. معمولا دستگاه تولید کنندهی نویز به تنهایی آنچنان موثر نیست، ولی اگر همراه با سمعک باشد، بیشتر کمک کننده خواهد بود.
عادت درمانی وزوز
یکی از درمآنهای دیگر وزوز، عادت درمانی یا است. روند درمانی که در آن از یک دستگاه تولید کنندهی نویز کم شدتی استفاده میشود تا سطح شدتی نویز زمینه برای فرد افزایش یابد و فرد وزوز خود را نشنود و دیگر توجهاش به وزوز معطوف نشود. در این درمان، به دنبال ”پوشش“ سیگنال وزوز نیستند، بلکه توجه فرد از وزوز برداشته میشود و طی چند جلسهی درمان روانشناختی از فرد خواسته میشود که به صدای وزوز خود توجه نکند و فقط به صدای نویزی که توسط دستگاه پخش نویز تولید میشود، توجه کند. مدت درمان این روش 12 تا 18 ماه طول میکشد و شامل درمآنهای حمایتی و انواعی از درمآنهای پزشکی دیگر نیز میباشد. به مرور زمان و با پیشرفت روند درمان روانشناختی فرد، صدای نویزی که برای فرد پخش میشود، در گامهای متعدد و مداوم کم میگردد تا اینکه در انتهای روند درمانی، دستگاه پخش نویز از گوش فرد برداشته میشود و در عین اینکه صدای وزوز فرد همچنان پابرجا است و برای او شنیده میشود، درمان کامل و پایان میپذیرد. در این درمان، وزوز فرد قطع نمیشود، ولی توجه او از پرداختن به وزوز و حساسیت او به وجود وزوز برداشته میشود و دیگر وزوز برای فرد مثل قبل آزاردهنده نخواهد بود
